TÜKETİCİLER VEYA VERGİ MÜKELLEFLERİ TARAFINDAN YAPILAN MAL İADESİNDE BELGE DÜZENİ 
A-Giriş:Ticari hayatta satın alınan mal çeşitli nedenlerle (malın istenilen nitelikte olmaması, ayıplı mal olması v.b.) satıcıya iade edilmekte ve iade edilen mal karşılığında bazen iade edilen mal bedeli bazen de yerine başka bir mal alınabilmektedir. Pekiyi satın alınan mal iade edildiğinde belge düzeni nasıl olacaktır? Mal iadelerinde malı iade edinin tüketici olması veya vergi mükellefi olması durumunda belge düzeninde farklılık olacak mıdır?
Bu çalışmamızda ticari kazanç yönünden gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olan vergi mükellefleri ile tüketicilerin mal iadesinde belge düzeninden bahsedilecektir.
B-Malı İade Edenin Vergi Mükellefi Olması: Bilindiği üzere ticari kazanç yönünden vergi mükellefler birinci sınıf tüccarlar, ikinci sınıf tüccarlar ve kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlardır. Bu tüccarların ticari ve sinai faaliyetleri çerçevesinde yaptıkları teslim ve hizmetler ise 3065 sayılı Kanunun 1/1-1 maddesine göre KDV'nin konusuna girmektedir. Ancak 3065 sayılı Kanunun (17/4-a) maddesine göre, Gelir Vergisi Kanununa göre basit usulde vergilendirilen mükelleflerin teslim ve hizmetleri KDV’den istisna edilmiştir. Görüldüğü üzere ticari kazanç yönünden vergi mükelleflerin bir kısmı KDV mükellefi iken bir kısmı KDV mükellefi değildir. Ticari kazan yönünden vergi mükellefi olup KDV mükellefi olup olmamalarına göre mal iadelerinde belge düzeni değişmektedir.
1- Malı İade Edenin KDV Mükellefi Olması (Birinci Ve İkinci Sınıf Tüccarlar): Malı iade edenin KDV mükellefi olması durumunda malın iadesi, KDV Kanunu'nun 35. maddesine göre matrahta değişiklik olduğundan, iade edilen mala ilişkin daha önce satıcı tarafından düzenlenen mal bedeli ve malın satış tarihinde tabi olduğu KDV oranı esas alınarak fatura düzenlenerek iade işlemi gerçekleşecektir. VUK'ta ''İade Faturası'' adı altında bir vesika bulunmadığından malı iade eden mükellefin 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun 229. maddesindeki hüküm çerçevesinde fatura düzenlemesi gerekmektedir. Ancak, iade için düzenlenen faturaya, malların iade edildiğini belirten bir açıklamaya yer verilmesi (İade Faturasıdır v.b.) ve alış faturasına atıfta bulunulması gerekmektedir.
İade edilen mal nedeniyle alıcı tarafından düzenlenecek faturada, daha önce satıcı tarafından düzenlenen satış faturasında yer alan mal bedeli ve malın tabi olduğu KDV oranı esas alınacaktır. Ancak iade edilen mala ilişkin düzenlenen fatura normal bir satış faturası olmayıp yapılan bir düzeltme işlemi olduğundan iade nedeniyle daha önce satış sırasında hesaplanan ve alıcısı tarafından indirilen KDV'nin düzeltilmesi gerekir. Düzeltme işlemi yapılırken, satıcılar daha önce hesapladıkları KDV'yi indirilecek KDV, alıcılar ise indirim konusu yaptıkları KDV'yi hesaplanan KDV olarak dikkate alacaklardır. Satıcılar bu şekilde indirilecek KDV olarak dikkate alacakları KDV'yi, 1 no.lu KDV beyannamesinin
"Mal İadeleri veya Gerçekleşmeyen İşlemler Nedeniyle Düzeltilecek KDV" olarak indirim konusu yapacaklardır.
Alıcıların ise, daha önce indirilecek KDV olarak dikkate aldıkları iadeye konu mala ait KDV'yi, 1 no.lu KDV beyannamesinin "İlave Edilecek KDV"olarak hesaplanan KDV'ye ilave etmek suretiyle düzeltmeleri gerekmektedir. Ancak, düzeltme yapılabilmesi için, malların fiilen işletmeye girmiş olması ve bu girişin defter kayıtları ile beyanname de gösterilmesi şarttır.
2- Malı İade Edenin KDV Mükellefi Olmaması (Basit Usul Mükellef):Bilindiği üzere 3065 sayılı Kanunun 1/1-1 maddesinde Ticarî, sınaî, ziraî faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler KDV'nin konusuna girmektedir. Bu hüküm çerçevede basit usul mükelleflerin yaptığı teslim ve hizmetler KDV'ye tabi olması gerekmektedir. Ancak 3065 sayılı Kanunun (17/4-a) maddesi uyarınca, Gelir Vergisi Kanununa göre basit usulde vergilendirilen mükelleflerin teslim ve hizmetleri KDV’den istisna edilmiştir olup bu mükellefler tarafından KDV Beyannamesi verilmeyecektir. Basit usulde vergilendirilen mükelleflerin bu Kanun kapsamındaki mal ve hizmet alımlarında ise genel hükümler çerçevesinde KDV'ye tabiidir.
Basit usulde vergilendirilen mükelleflerin satın aldıkları malları iade etmeleri durumunda alış faturasının tarih ve numarasına atıfta bulunarak iade edilen mal için bir iade fatura düzenlemeleri gerekir. Bu faturaya tutar olarak, iade edilecek malın alış faturasındaki bedel ve KDV olarak gösterilen tutarların toplamı yazılacaktır. Basit usule tabi mükelleflerin teslim ve hizmetleri KDV'den istisna olduğu için bu iade faturasında bedel ve KDV olarak gösterilen tutarların için vergi dairesine KDV ödemeyecek, faturadaki KDV dahil toplam tutarını hasılat olarak hesaplarına alacaklardır.
KDV mükellefi satıcılar ise iade faturasındaki bu bedel üzerinden iç yüzde yoluyla hesaplayacağı vergiyi indirim konusu yapabileceklerdir.
C-Malı İade Edenin Tüketici Olmasi:Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliğinin (1/B-11.1) bölümünde tüketiciler tarafından iade edilen mala ilişkin düzenleme yapılmıştır. Malı iade eden tüketiciler bazen iade ettikleri malın bedelini talep etmekte bazen de iade edilen malın yerine aynı veya başka bir mal istemektedirler. Bu çerçevede:
Tüketiciler tarafından malı iade edilip satıcıdan bedelinin geri verilmesinin istendiği durumlarda, satıcı tarafından ödenen bedellerin KDV dahil tutarları tüketiciye iade edeceklerdir. Satıcılar bu iade işlemi için iade edilen mal nedeniyle gider makbuzu imzalatmak suretiyle düzenlemeli ve tüketiciden iade edilen mala ait fatura ve benzeri belgeyi bu makbuz ekinde geri almalıdırlar. Gider makbuzunda iade edilen malın KDV dahil toplam bedeli değil KDV’si satış bedelinden ayrı gösterilmelidir. Satıcılar mal iadesi nedeniyle düzenledikleri gider makbuzunu genel hükümler çerçevesinde yasal kayıtlarına almalı ve makbuzda gösterilen KDV'nin de indirim konusu yapılıp beyanları düzeltilmelidir.
Tüketiciler tarafından iade edilen mala ilişkin düzenlenen yasal belgenin çeşitli nedenlerle satıcıya ibraz edemediği durumda da malın iade alınmasına engel olmayıp satıcılar tarafından iade edilen mala ilişkin gider makbuzunu yukarıdaki gibi düzenleyip makbuzda iade edilen mala ilişkin yasal belgenin ibraz edilmediğini belirtmek suretiyle mal iadesini alabilirler.
Tüketiciler iade ettikleri malın yerine aynı veya başka bir mal istendiği durumda iade edilen mala ilişkin düzenlenen belgenin ibraz edilip edilmeme durumuna göre yukarıdaki gibi işlem yapılıp mal iadesi alınmalı ve iade edilen malın yerine verilen mal için genel hükümler çerçevesinde yeni bir satış işlemiymiş gibi işlem yapılmalıdır.
Yukarıda açıklandığı üzere tüketiciler tarafından iade edilen mala ilişkin düzenlenen belgenin çeşitli nedenlerle satıcıya ibraz edememesi durumunda da malın iade alınmasında yasal olarak herhangi bir sakınca bulunmaktadır. Ancak satıcılar genellikle iade edilmesi istenen mala ilişkin belgenin ibraz edilmemesi durumunda malı iade almayarak tüketiciyi mağdur etmektedirler.
Bilal ASLANVergi Müfettişi[email protected]Kaynak:1- 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu
2- 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu
3- 195 Sayılı Vergi Usul Kanunu
4- Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliği