Vakıf kuruluş ve muhasebe işlemlerinde nelere dikkat etmeli

Vakıf Kuruluşlarında Hesap Dönemi Muhasebe İşlemleri

Öncelikle vakıfın literatür tanımıyla konuya başlamak istiyorum

Vakıf, bir kişinin, belirli bir hizmetin yerine getirilmesi ya da başkalarının yarar­lanması için malını ya da parasını ya da mülkünün bağışlaya­rak oluşturmuş olduğu kuruluştur.

Vakıflar özel hukuk tüzel kişiliğine sahiptir vakıflar Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre kurulur ve faaliyet gösterirler.

VAKIF KURULUŞ İŞLEMLERİ

Vakıf kurma iradesi, noterde düzenleme şeklinde yapılacak bir resmi senetle (Vakıf Senedi ) veya ölüme bağlı tasarrufla alınır yetkili asliye hukuk mahkemesine başvurularak tescili sağlanır. Vakıf ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazanır

Vakıf senedi içerik bakımından

Vakıf adı vakıf amacı mal ve hakların tanımlanmasından oluşur.

Vakfın bir yönetim organı olması zorunludur. Vakfın kuruluş amacının kapsamına ve faaliyetlerine uygun olarak mütevelli heyeti yönetim organı ve bir denetim birimi oluşturulur.

Mazbut vakıflar, Genel Müdürlük tarafından yönetilir ve temsil edilir. Vakıflar hakkında kısaca bilgi verdikten sonra vakıfların muhasebe işlemlerine değinmek isterim.

Vakıflar, işletme hesabına göre defter tutanlar hariç olmak üzere; Vakıflar Genel Müdürlüğünün izni ile bilanço esasına göre defter tutarlar. Ancak vakıfların ilk kuruluş yılında işletme defteri tutma serbestisi mevcuttur unutulmamalıdır ki vergi muafiyeti tanınan vakıflar bilanço esasına göre defter tutmalıdır. Bu durum zorunlu kılınmıştır.

Vergi muafiyeti tanınan vakıfların bilanço esasına göre defter tutması gerekliliğinden bahsederken vergi muafiyeti konusuna da değinmek isterim vergi muafiyetinin birtakım şartları vardır.

Bu şartlar:

Faaliyet konusu bakımından

Faaliyet süresi Bakımından

Defter tutma bakımından

Mal varlığı ve yıllık gelir

Gelirlerin harcama şekli Şartları

İzin Alma Şartı

Başlıkları altında toplanabilir bu başlıkları kısaca incelersek

 

FAALİYET KONUSU BAKIMINDAN

Faaliyet konusu itibari ile Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınacak vakfın; sağlık, sosyal yardım, eğitim, bilimsel araştırma ve geliştirme, kültür ve çevre koruma ile ağaçlandırma konularında faaliyette bulunmayı amaç edinmiş olması gerekir. Vakfın faaliyet konusu bu sayılanlardan birisi veya birden fazlası ile ilgili olabilir. Ancak, vergi muafiyeti talebinde bulunacak vakfın bu faaliyetlerinin kamuya açık ve Devletin kamu hizmeti yükünü azaltıcı etki yapacak düzeyde olması gerekir. Belli bir yöre veya belli bir kitleye hizmeti amaçlayan vakıflara vergi muafiyeti tanınması mümkün değildir.

FAALİYET SÜRESİ BAKIMINDAN

Bir diğer şart ise süre bakımından aranır Vakıfların, vergi muafiyeti talebinde bulunmadan önce kuruldukları tarihten itibaren en az bir yıl süre ile faaliyette bulunuyor olması ve bu süre içindeki faaliyetleri ile Devletin kamu hizmeti yükünü azaltıcı etki sağlamış olmaları gerekmektedir.

DEFTER TUTMA BAKIMINDAN

Vergi muafiyeti tanınacak vakıfların bilanço esasına göre defter tutmaları gerekir. Bu vakıfların, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre birinci sınıf tüccarlar tarafından tutulması gereken defterleri aynı Kanunda belirtilen süreler içinde tasdik ettirerek kullanmaları ve muhasebe kayıtlarının Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerine uygun olması, vakfa ait iktisadi işletmeler bulunması halinde İktisadi işletmeleri  için de ayrıca defter tasdik ettirmeleri ve vakfın muhasebe kayıtları ile karıştırılmaması ayrı şekilde izlenmesi gerekir.

MAL VARLIĞI VE YILLIK GELİR

Vergi Muafiyetinde Bulunan vakıfların vergi muafiyetinde bulundukları tarihte vergi usul kanunu hükümlerinde belirlenen tutarda gelir getirici mal varlığına sahip olması gerekir bunun yanı sıra vergi usul kanunu hükümlerince belirlenen yıllık gelir tutarına sahip olmaları beklenir.

GELİRLERİN HARCAMA ŞEKİL ŞARTLARI

Vakıf resmi senedinde, 4962 sayılı Kanunun 20 nci maddesi hükmüne uygun olarak yıl içinde elde edilen brüt gelirlerin en az üçte ikisinin sağlık  sosyal yardım eğitim bilimsel araştırma ve geliştirme  kültür ve çevre koruma ile ağaçlandırma faaliyetlerinden oluşan amaçlara harcanacağının yazılı olması ve son bir yılda (2 seri no.lu Vakıflara Vergi Muafiyeti Tanınması Hakkında Genel Tebliğin 2. maddesiyle eklenen ibare)veya son iki yılın ortalaması bazında bu koşulu fiilen yerine getirmiş olması ve vergi muafiyetinin devamı süresince de bu şarta uyulması gerekir. Vakfın gelirleri hiçbir şekilde başka bir amaçla kullanılamaz. Ancak, yönetim ve idame giderleri ile ihtiyata ve vakıf malvarlığını artırıcı yatırımlara ayrılan miktarların, tamamının veya bir kısmının vakfın amaçlarına yönelik hizmetlere harcanması mümkün kılınır.

İZİN ALMA ŞARTI

Vakıfların vergi muafiyetleri taleplerinin Maliye Bakanlığınca değerlendirilmesi yapılır bu değerlendirmenin ardından  vakfa vergi muafiyeti tanınıp tanınmayacağı konusunda Vakıflar Genel Müdürlüğünün ve vakıf resmi senedinde amaç edinilen konulara göre ilgili diğer kuruluşların görüşleri alınır. Vakıflar Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların bu konudaki görüşlerini vergi muafiyeti talebinde bulunan vakfın kurulduğu tarihten itibaren vergi muafiyeti talebinde bulunduğu tarihe kadarki faaliyetleri ile Devletin kamu hizmeti yükünü azaltım amacını içeren raporu Maliye Bakanlığına göndermeleri gerekmektedir.

Vakıf kuruluşundan bahsederken birtakım muafiyetlerden de bahsetmemiz gerekirdi.  vakfımızı kurduğumuzu varsayarsak  dönem içi muhasebe işlemlerinden de kısaca  bahsetmek isterim.

Tek düzen hesap planı açısından ise bilanço hesapları tek düzen hesap planına göre bir takım farklılıklar içerir.

Muhasebe uygula sistemi genel tebliğinde yer alan bazı hesaplar ile vakıflar tekdüzen hesap planı arasındaki farklardan bahsetmek gerekirse

131 ortaklardan alacaklar iken vakıflar tek düzen hesap planı 131 kuruculardan alacaklar şekline karşımıza çıkar.

Aynı şekilde

133 bağlı ortaklıklardan alacaklar hesabı vakıflar tek düzen hesap planı için iktisadi işletmelerden alacaklar şeklinde ilen 134 hesap ise vakıflar hesap planında üyelerden alacaklar şeklinde düzenlenmiştir.

13 lü grup hesaplar böyleyken 23 lü grup hesaplar da bu hesap silsilesini takip edecek şekilde benzer yapıdadır.

Tekdüzen hesap planında yer alan 24 lü grup yani mali duran varlıklar hesabı vakıflar tek düzen hesap planı içinde mali duran varlıklar başlığı altında sıralanır ancak alt hesaplar açısından bu durum değişiklik göstererek 245 bağlı ortaklıklar iken vakıflar tek düzen hesap planında 245 iktisadi işletmeler

246 iktisadi işletmeler sermaye taahhütleri 247 iktisadi işletmeler sermaye değer düşüklüğü karşılığı şekline devam eder.

33 lü grup diğer borçlar açısından da aynı şekilde tek düzen hesap planı ile vakıf tekdüzen hesap planındaki farklılıklar göze çarpmaktadır.

Tek düzen hesap planında 331 ortaklara borçlar hesabı iken vakıflar için oluşturulan hesap planı 331 kuruculara borçlar hesabıdır aynı şekilde devam ederek 333 bağlı ortaklıklara borçlar hesabı vakıf hesap planı için 333 iktisadi işletmelere borçlar ve de 334 üyelere borçlar şeklindedir.

Son olarak ise 43 diğer borçlar açısından farklılığı ele alırsak durum şöyledir.

Tek düzen hesap planında da vakıflarda da ana hesap 43 diğer borçlar başlığı altında iken

Vakıf tek düzen hesap planında ayrıma gidilmiş ve

431 kuruculara borçlar

433 iktisadi işletmelere borçlar

434 üyelere borçlar olarak sınıflandırılmıştır.

Vakıfların gelir tablolarında da bazı özellik arz eden durumlar mevcut olup aşağıdaki gibidir.

60 Brüt Satışlar Gurubunun alt hesapları tek düzen hesap planına göre vakıf hesap planında farklılık göstererek.

603- Bağış ve Yardımlar

604-Pirim ve aidatlar

Şeklinde gelir tablosunu oluşturur.

Gelir tablosunun faaliyet giderleri kalemlerini incelediğimizde ise

633- amaca yönelik giderler kalemlerine rastlayabiliriz.

Gelir tablosunda aşağıya doğru inildikçe diğer faaliyetlerden olağan gelir karlar hesabı karşımıza çıkar vakıflar için hazırlanan gerekir tablosunda ise bu hesap kalemi.

648 iktisadi işletme kalemleri şeklinde kendini gösterir.

Genel tanımlamalar ve tek düzen hesap planından bahsettikten ve gelir tablosu işleyişine değindikten sonra.

Kısaca vakıf kuruluş kaydından bahsetmek istiyorum.

Vakıf kuruluş aşamasında edinilen varlıklar edinim tarihindeki değeri ile kayıtlara intikal ettirilir.

Kuruluş aşamasında edinilen varlıklar vakfın kuruluş sermayesini oluşturur.

500 hesap tek düzen hesap planında sermaye hesabı iken vakıf tek düzen hesap planı açısından durum değişir ve bahsettiğimiz vakıf sermayesi nakdi ve ayni farketmeksizin.

500 kuruluş mal varlığı hesabında işlem görür.

Vakıflar dönemsellik arz ettiğinden bir hesap dönemi içinde bazı işlemlere tabi kılınır.

Dönem içerinden hesap işleyişleri hesap planı adlarının farklılığına dikkat edilmek sureti ile tek düzen hesap planı kullanımına benzerdir ancak özellik arz eden durumları atlamamak gerekir.

Vakıflarda tahsil edilen bağış ve yardımlar 603 hesaba aidatlar ise 604 hesapta takip edilmelidir.

Bu hesaplara tanımlarına göre alt hesaplar açılabilir.

Vakıfların KDV mükellefiyeti bulunmamaktadır bu sebepten dolayı tutarlar ilgili hesaba aktarılırken KDV dahil olarak dikkate alınmalıdır.

Vakıf tüzüğünde yer alan faaliyetler için yapılan giderler gider olarak kabul edilir ve ilgili hesaplara intikal ettirilir.

Vakıfların sabit ödemeleri olan elektrik su telefon benzeri giderleri kurucular tarafından ödenir ve ilgili hesaplarda takip edilir.

Finansal açıdan durum değerlendirmesi yaparsak vakıflar Türk medeni kanunu hükümlerine göre paralarını vakıflar bankasına yada devlet bankasına yatırmalıdır.

Vakıfların taşınır veya taşınmaz varlıkları olabilir bu varlıkları ilgili muhasebe kayıtlarında takip ederler.

Bu taşınmaz varlıkların kiraya verilmesi konusu ise yetkili organın hazırlamış olduğu yönetmelik kapsamındadır gayrimenkul taşınmaz kiralama ve satma işlerini bu yönetmelik kapsamında yapmak zorundadırlar.

Kiraladıkları gayrimenkullerine ilişkin kira sözleşmelerinde hak ve yükümlülükler açıkça belirtilmeli doğalgaz su elektrik ödemelerinin kiracı mı yoksa kiralayan tarafından mı ödeneceği kiralanan gayrimenkulün bakım onarım giderlerinin hangi taraf tarafından karşılanacağı kiralanan gayrimenkulün kiracı tarafından kiraya verilip verilemeyeceği hususu kira sözleşmesinde açıkça belirtilmeli ve bu hususlara özen gösterilmelidir.

Bağış ve yardımlar bakımından vakıfların bağış ve yardım kabulü vakıf senetlerinin içeriğine ve vakıf senetlerinin vakıflar genel müdürlüğü tarafından onayına tabidir.

Yurt dışından da bağış ve yardım kabul edebilmeleri söz konusudur ancak bakanlar kurulu iznine tabi olduğunu belirtmemiz gerekir.

Vakıflar elde ettikleri ayni yardımları muhasebeleştirirken rayiç değerler dikkate alınmalıdır.

Bağış makbuzları usulüne uygun olmalı bağış makbuz defterine kayıt ettirilir.

Vakıfların tanımları kuruluş aşamaları vergi istisnaları ve birtakım muhasebe işlemlerinden bahsettik.

Umarım vakıflar hakkında bilgi edinmek isteyen okurlarımın ihtiyaçlarını karşılayıcı nitelikte bir yazı olmuştur.

Mustafa GÜNAY

SMMM

adanasmmmo.org