ÇEK ve SENET DOLDURURKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİ?

ÇEK ve SENET DOLDURURKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİ?

Çek ve Bono (senet) hakkında bilinmesi gerekenler

SENET NASIL DOLDURULUR?



Bir bono düzenlenirken;


·         Senet metninde bono veya emre yazılı senet kelimesi


·         Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini


·         Vadeyi


·         Ödeme yerini


·         Kime veya kimin emrine düzenlenecek ise onun adını(lehdar)


·         Düzenleme tarihini ve yerini


·         Düzenleyenin imzasını taşımalıdır.




Bir çek düzenlenirken;



 


·         Senet metninde çek ibaresini,


·         Kayıtsız şartsız belli bir bedelin ödenmesi için havaleyi


·         Ödeyecek kişinin, muhatabın ticaret unvanını(bankanın unvanı)


·         Ödeme yerini


·         Düzenleme tarihi ve yerini,


·         Düzenleyenin imzasını taşımalıdır.


 


BONO VE ÇEKTEKİ KEŞİDE TARİHİNİN GERÇEĞİ YANSITMASI ŞART MIDIR?


Kambiyo senetlerinde keşide tarihinin mümkün olabilecek bir tarihi içermesi yeterlidir. Mümkün olabilecek tarihten kasıt; 30.02.2014 ya da 31.04.2014 şeklinde bir keşide tarihi mümkün olamaz; çünkü hiç bir zaman şubat 30., nisan da 31. Günü içermez.


Bunun dışında belirtilen tarihin gerçek bir tarih olması şart değildir. Yani senet aslında 01.02.2014 tarihinde düzenlenmişken, senette 01.03.2014 olarak keşide tarihi belirtilmişse; borçlu bu hususu ileri sürerek senedin geçersiz olduğunu iddia edemez.




ALACAKLI YA DA BORÇLU TÜZEL KİŞİYSE, SENETTE HANGİ BİLGİLER YER ALMALIDIR?


Senet borçlusunun (Keşidecinin) bir şirket olması halinde; ticaret siciline kayıtlı olan doğru ve tam unvanı yazılmalıdır. Bu unvan adı altına imza sirküsü uyarınca şirketi temsil ve ilzama yetkili, özellikle kambiyo senedi düzenlemeye yetkili yönetici-temsilcilerin imzası yer almalıdır.


NOT: Senet alacaklıları için; senet doldurulurken imza atanın temsile yetkili olduğunun tespiti için imza sirküsünü kontrol etme imkanları varsa bu hususu atlamamaları önemle hatırlatılmalıdır.


Senet alacaklısı bir şirket ise; ticaret siciline kayıtlı olan unvanın  doğru ve tam olarak yazılmış olması kâfidir.


SENET HANGİ DURUMLARDA GEÇERSİZ OLUR?


Bono veya çek; yukarıda 2. Paragrafta belirtilen kanuni-zorunlu unsurları taşımıyorsa geçersiz bir senettir. Bu senet kambiyo senetlerine özgü takibe konu edilemez.


Yine kambiyo vasfına sahip bir senette; borçlunun imzasını-parafını içermeyen kazıntı, silintiler de senedin geçersiz olmasına neden olur.


ÇEK VE SENETLERDE YETKİSİZ TEMSİLİN SONUÇLARI NELERDİR?


Kambiyo senedini; keşideci, kefil veya ciranta olarak  imzalayan kişi, imzaya yetkili değilse; bu yetkisiz temsilci senetten bizzat sorumlu olur.


Yetkisiz temsil durumu şirketlerin borçlu olarak imzaladıkları senetler açısından önem arz edecektir. Örneğin; Bir A.Ş. de X in imzaya yetkisi yokken şirket kaşesi altında çek düzenlemişse bu çekten söz konusu A.Ş. değil X bizzat sorumlu olacaktır. Yine; çift imza ile temsil edilen bir şirket adına tek imza ile senet doldurulmuşsa, ilgili şirket değil  tek imzanın sahibi bizzat sorumlu olacaktır.


SENEDİN BORÇ TUTARI, VADE VS GİBİ BİLGİLERİNDE SONRADAN OYNAMA YAPILABİLİR Mİ? DEĞİŞİKLİK GEREKTİREN DURUMLARDA SENEDİN YENİDEN DÜZENLENMESİ Mİ GEREKİR? SENET ÜZERİNDE OYNAMA YAPILIRSA NE OLUR? BU SUÇ MUDUR?


Senet bilgilerinde değişiklik yapılacak ise, tarafların karşılıklı mutabakatı ile önceki senet imha edilip yeni bir senet düzenlenebilir. Ancak senedin ciro edilmiş olması halinde önceki hak sahiplerinin hakları zayi olabileceği için ilgili borçlunun imzalı parafı ile birlikte değişiklik yapılması mümkündür.


Belirtilen şekil dışında yapılacak değişiklikler senette tahrifat kapsamında değerlendirilir ve bu durum aynı zamanda Türk Ceza Kanunu anlamında suçtur. Üstelik Ceza Kanunu açısından kambiyo senetleri resmi belge niteliğinde kabul edildiğinden; resmi belgede sahtecilik suçunun işlendiği kabul edilecektir.


VADESİ GEÇTİĞİ HALDE İMZALADIĞI SENEDİ ÖDEMEYEN KİŞİ HAKKINDA HANGİ İŞLEMLER YAPILIR? SENET NE ZAMANDAN İTİBAREN ÖDENMEDİ OLARAK KABUL EDİLİR. ALACAKLI BORCUNU TAHSİL ETMEK İÇİN NE ZAMAN İCRA YOLUNA BAŞVURABİLİR?


Senet borçlusuna karşı ödememe protestosu gönderildikten sonra senet borçlusunun kendi cirantasına ve düzenleyen ibraz gününü izleyen 4 iş günü içerisinde durumu ihbar etmesi gerekmektedir.


Bir senedi düzenleyen, ciro eden ve senede aval verenler senet borçlusuna karşı müteselsil olarak sorumludur. Senet alacaklısı bunların borçlanmalarındaki sıralamalarına bağlı olmaksızın her birine veya bazılarına ya da hepsine birden başvurabilir. Yani senedi kambiyo senetlerine özgü takip yoluna konu edebilir. Senet alacaklısı iş bu takiple ödemeyen senet bedelini, vadenin gelmesinden itibaren işleyen faizi, protesto ve ihbar giderlerini, binde üçü aşmayacak komisyon bedelini talep edebilir.


SENETTE ZAMAN AŞIMI SÜRESİ NEDİR? VADESİ GEÇEN ZAMANAŞIMINA UĞRAYAN SENETLER NASIL TAHSİL EDİLİR?ZAMANAŞIMINA UĞRAYAN SENETLERİ TAHSİL ETMEK MÜMKÜN MÜ?


Bonodan doğan bir alacak, vade tarihinden itibaren 3 yıl; çekten doğan bir alacak ise ibraz süresinin bitiminden itibaren 3 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.


Belirtilen zamanaşımı sürelerinin geçmesi halinde senetten doğan alacak zamanaşımı sebebiyle düşmüş olsa bile keşidecilerin; hamilin zararına ve sebepsiz olarak iktisap etmiş oldukları meblağ nispetinde ona karşı borçlu kalacağı hüküm altına alınmıştır. Kambiyo senedi vasfını yitirmiş bonolar ile sebepsiz iktisap hükümlerine göre davalı keşideciden alacak talep edilebilir. Ancak bu da yukarıda izah etmiş olduğumuzu üzere bir yıllık hak düşürücü süreye tabidir.


Bunun dışında yazılı delil başlangıcı göstererek genel haciz yoluyla ilamsız icra takibi de yapılabilir. Ancak cirantaya karşı yapılacak takip açısından sıkıntılı olabilir; başvurulan borçlu açısından taraflar arasında temel hukuki ilişkinin alacaklılık-borçluluk ilişkin var olduğunun ispat edilebilmesi önem arz etmektedir.


SENET BORCUNU ÖDEYEMEYEN KİŞİ HAPİS CEZASI ALABİLİR Mİ?


Türk Hukuk düzeni içerisinde borçtan dolayı hürriyeti bağlayıcı ceza ile cezalandırılmasını öngören herhangi bir yasal hüküm bulunmamaktadır. Daha önceki düzenlemede karşılıksız çek keşide edenler için cezai bir yaptırım öngörülmüşken 2012 yılında Çek yasasında yapılan değişiklikle birlikte ceza kanunu anlamında yaptırım kaldırılmış olup, sadece çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı şeklinde idari bir yaptırım uygulanabileceği öngörülmüştür.


BONO VE ÇEKLERDE AVALİN SORUMLULUĞU NASILDIR?


Senetteki borçlulara kefil olan kimseler aval olarak adlandırılır. Aval kimin lehine aval vermişse tıpkı onun gibi sorumlu olur. Senetten doğan borçtan dolayı kefil bir gerçek kişi olabileceği gibi, tüzel kişi de olabilir.


Senet metni üzerine; keşideci imzası dışında boşa atılan imza keşideci lehine aval olarak kabul edilir. Şirketler tarafından düzenlenen senetler açısından dikkat edilmesi gereken husus şudur: Şirket unvanı altında atılan imza şirketi bağlar. Söz konusu senetten dolayı aynı zamanda bu şirketin yetkilisinin de sorumlu tutulmasını istiyorsak; şirket kaşesinin üzerindeki imza dışında; senet metninin önündeki herhangi bir boşluğa ayrıca atılmış bir imzanın varlığı da aranmalıdır.


ÇEK VE BONOLARDA MUACCELİYET SÖZLEŞMESİ GEÇERLİ MİDİR?



Bono açısından;


Taraflar bono dışında akdedecekleri bir sözleşmeyle ve ilgili sıralı bonolara atıfta bulunarak; ilgili bonolardan birisinin süresinde ödenmemesi halinde diğerlerinin de muaccel olacağını kararlaştırabilirler. Yargıtay bono açısından düzenlenen muacceliyet sözleşmesinin geçerli olduğunu kabul etmektedir. Bu şekilde akde bağlanan sözleşme uyarınca tüm bonoların kambiyo senetlerine özgü takibe konu edilip tahsil edilebileceğini kabul etmektedir.


NOT: Muacceliyet koşulunun ayrı bir sözleşmede kararlaştırılmadan, senet üzerine konulacak bir kayıt ile aynı sonuca ulaşılması mümkün değildir. Nitekim senet üzerine yazılacak muacceliyet koşulu/kaydı senedi geçersiz kılmasa da, iş bu kayıt geçerli olmaz. Yani vade gelmeden takibe konulmasını sağlamaz. O yüzden içtihatlarda ayrı bir sözleşme ile akde bağlanmış olması şartı öngörülmüştür.



Çek açısından;


Çeklerde muacceliyet sözleşmesi yapılabilir mi; yapılmasının bir anlamı var mı tartışmalıdır. Çünkü aslında sözleşme olmasa da zaten bu hakka sahibiz. Zira çekte zaten vade olmadığı için, çekleri yasal süresinde ibraz edip alacağın tahsili istenebilir.


 Fakat bazen taraflar, çekin görüldüğünde ödeneceği amir hükmünü bertaraf edemediklerinden, sadece çekte vade uygulamasına (haricen) güç kazandırmak amacıyla (açılacak bir menfi tespit davasında kullanmak üzere) çekin üzerinde yazılı keşide tarihinden önce bankaya ibraz edilmemesi konusunda anlaşmalar imza edebiliyorlar. Bunun dışında bankayla ilgili olarak ıkıntı yaşamamak adına da bu tür sözleşmelerin yapılmasına ihtiyaç duyulduğundan bahsedebiliriz.


HANGİ DURUMLARDA ÇEKİN/BONONUN İPTALİNİN İSTENMESİ MÜMKÜNDÜR?


Çek Zilyetliğinin Kaybedilmesi, yırtılma, karalanma, yıkanma gibi nedenlerle esaslı unsurları anlaşılamayacak derecede hasara uğraması ve bu haliyle muhatap bankaya ibraz edilse dahi kendisinden beklenen faydayı sağlayamaması hallerinde Ticaret Mahkemesine başvurarak çekin iptal edilmesi talep edilebilir.


KEŞİDECİ ÇEK/POLİÇE İPTALİNİ TALEP EDEBİLİR Mİ?


Keşideci çek/bono iptalini isteyemez bunu sadece lehtar ve ya yasal hamil talep edebilir. TTK nın 757. Vd. maddelerinde bu konuda herhangi bir açıklık bulunmamakla birlikte Yargıtay kararlarında; iptali ancak senet üzerinde hak sahibi olarak görünen kişinin isteyebileceğini, bu kişinin ise lehdar veya yetkili hamil olabileceği kabul edilmektedir.


TEMİNAT SENETLERİ NEDİR? KAMBİYO SENEDİ SAYILIR MI?


Taraflar arasındaki herhangi bir hukuki ilişkinin/sözleşmenin teminatı olarak alınan senetler teminat senedidir. Bir senedin teminat senedi olarak kabul edilebilmesi için düzenlenecek senede düşülecek "teminattır" kaydı tek başına bu senedi teminat senedi haline getirmez. Yargıtay’ın yerleşik içtihadı uyarınca bir senedin teminat senedi olarak kabulü için; hem senette "teminattır" kaydı yer almalı, hem de hukuki ilişkinin teminatı olarak bir senet verildiği belirtilerek ve ilgili senet bilgilerine atıfta bulunarak taraflar arasında bir sözleşme akdedilmelidir.



Geçerli bir teminat senedi, kambiyo senedi vasfında değildir; zira bir hukuki ilişki çerçevesinde bir edimin ifasının teminatı için verilmiştir, kayıtsız şartsız borç ikrarı içermez. Bu yüzden de kambiyo senetlerine özgü takibe konu edilemez, edilmesi halinde kambiyo vasfı taşımadığından takibin iptali talep edilebilir.


Takip dayanağı bonoda sadece "teminat" ibaresinin bulunması kambiyo vasfına ve bu senetlere mahsus özel yolla icra takibi yapılmasına engel teşkil etmez.[1] Sözleşme bulunmaksızın salt teminattır kaydı geçersiz olup, yazılmamış, yok hükmünde olur. Senedi geçersiz kılmaz. [YARGITAY 12.HD. 2004/4464E. 2005/6337K. 25.03.2005Tarih.12.HD. 2007/5061E. 2007/6272K.02.04.2007Tarih; 12.HD. 2006/13210E. 2006/15840K. 17.07.2006Tarih]


Taraflar arasında yapılmış bir teminat senedi anlaşması var fakat senet üzerine teminattır kaydı yazılmamış ise böyle bir teminat anlaşması, ancak tarafları arasında ileri sürülebilen bir şahsi defi işlevi görecektir.[2] (11. HD., 09.05.1983, 2348/2435 ; 11. HD., 23.06.1983, 3070/3272 ; 11. HD., 26.09.1985, 5156/4856; 11. HD., 18.10.1985, 5338/5405 ; 11. HD., 10.11.1987, 5596/6095 ; 11. HD., 23.12.1987, 5052/7534 ; 11. HD., 13.03.1989, 4591/1661 ; 19. HD., 28.09.1993, 6437/5952).











[1] YARGITAY 12.HD. 2004/4464E. 2005/6337K. 25.03.2005Tarih.






[2] 11. HD., 09.05.1983, 2348/2435 ; 11. HD., 23.06.1983, 3070/3272 ; 11. HD., 26.09.1985, 5156/4856; 11. HD., 18.10.1985, 5338/5405 ; 11. HD., 10.11.1987, 5596/6095 ; 11. HD., 23.12.1987, 5052/7534 ; 11. HD., 13.03.1989, 4591/1661 ; 19. HD., 28.09.1993, 6437/5952






Av. Yasemin Yıldırım

HUKUK AJANSI